Het eeuwige schakersdilemma – Wat is sterker, een paard of een loper?

Nu de opgewonden schakersharten tot rust zijn gekomen, wordt het tijd voor een nabeschouwing van het Tata schaaktoernooi 2021.

De aflevering van 2021 zal in meerdere opzichten een toprangschikking krijgen in de geschiedenis van memorabele sportprestaties.

De laatste winnaar van de grootmeestergroep van wat toen nog Hoogovenstoernooi heette, was Jan Timman in 1985. Duiken we verder in de historie van het grootste en beste schaaktoernooi van de wereld: Jan Hein Donner en Max Euwe wonnen samen het Hoogovenstoernooi van 1958. Ook alweer lang vergeten. De omstreden en vaak verguisde Jan Hein Donner nam overigens 24 maal deel aan het toernooi en won de jubileumeditie van 1963 met de score van 12 uit 17. Een monstertoernooi destijds met 18 deelnemers in de grootmeestergroep. Naar verluidt waren alle voorafgaande winnaars uitgenodigd deel te nemen.

Voor mij blijft de editie van 2021 twee winnaars houden: Jorden van Foreest en Anish Giri! Van vluggeren en Armageddon om uiteindelijk 1 winnaar te kunnen aanwijzen ben ik geen voorstander. Het tumultueuze verloop van deze beslissingstombola onderschrijft mijn mening.

Twee winnaars in de editie van 2021 zal blijken geen weerga te kennen in de memoires van Nederlandse sportgeschiedenis. In de atletiek denk je terug aan de Olympische Spelen van 1948 met Fanny Blankers-Koen en Ellen van Langen in Barcelona met goud op de 800 meter in 1998. Joop Zoetemelk won de Tour de France in 1980. Ongeëvenaard is ook de winst in de tennisfinale van Richard Krajicek in 1996 op Wimbledon. Voetballiefhebbers gaan terug naar 1988 toen Nederland Europees kampioen werd.

Maar twee winnaars tegelijkertijd van een wereldevenement op sportgebied zal waarschijnlijk niet snel meer voorkomen. Naar verwachting moeten we er 60 jaar op wachten voor dit weer gaat voorkomen.

Door de coronapandemie kon ik dit jaar niet zelf deelnemen. Maar ieder nadeel heb zijn voordeel. Nu gekluisterd aan het beeldscherm om iedere ronde alle partijen ‘live’ te kunnen meemaken. En er was veel te bewonderen. Eigenlijk kun je zo het verloop van de strijd intenser meebeleven dan wanneer je tegelijkertijd zelf in De Moriaan met je eigen partij bezig bent.

Een aantal aspecten wil ik beschrijven aan de hand van een thema genoemd in de aanhef: Wat is sterker, een paard of een loper? Het eeuwige schakersdilemma. Van oud-Nederlands kampioen en grootmeester Lodewijk Prins was bekend dat hij een voorliefde voor de paarden had. Maar iedere schaker kent de voordelen van het loperpaar. De lopers kunnen mits goed opgesteld en mits aan een aantal stellingskenmerken is voldaan het gehele bord beheersen en daar verschrikkelijk huishouden.

In 2016 nam ik deel aan één van de tienkampen van het Tataschaaktoernooi. Toen nog gezellig in de volle zaal van De Moriaan in Wijk aan Zee. De deelnemende schaakliefhebbers dicht opeen gepakt in de overvolle zaal. De legendarische foto werd gemaakt door ons oud-clublid René van Es, die een meester bleek in het fotoshoppen.

Ik bereikte een eindspel waarin ik het loperpaar had. Mijn tegenstander Henk Bermon beschikte over een paardenpaar. Met pionnen op beide vleugels bleek het onverwacht simpel gewonnen te zijn. Zie het vervolg van deze partij:

Henk Bermon – Wim Posthumus

Over de kracht van het loperpaar is natuurlijk veel schaakliteratuur verschenen. Zo’n voorbeeld onderschrijft nog eens wat je uit die literatuur hebt meegekregen. Je ondervindt het dan zelf.

Maar dan speelt een grootmeester van wereldformaat in Tata. Hij is de vicewereldkampioen en won het Tata schaaktoernooi overtuigend en met overmacht in 2020. Ik heb het natuurlijk over Fabiano Caruana. Hij speelde met zwart tegen een andere grootmeester wereldtopper Radoslaw Wojtaszek. Caruana weet natuurlijk ook wat de verdiensten zijn van het loperpaar. Hij kent alle schaakliteratuur, maar weet als wereldtopper wanneer regeltjes toepasbaar zijn en wanneer er uitzonderingen zijn. Hij weet daar gebruik van te maken. Daar waar wij niet eens op het idee zouden komen. Daarom is hij wereldtopper en zullen wij altijd prutsers blijven.

Caruana speelde hier een zet waar gewone stervelingen nooit zouden zijn opgekomen namelijk 13. .. Lxc3! Wie ruilt nu zijn goede fianchetto-loper voor een paard? Caruana won in fraaie stijl en de partij ging de hele schaakwereld over.

Tegenwoordig kun je tijdens de partij live genieten van online commentaar van vele deskundige (groot)meesters. Zelf beleefde ik veel plezier aan de nabeschouwingen ‘s avonds na de rondes van de Nederlandse IM Stefan Kuijpers via zijn Twitch kanaal.

Veel video’s worden gepubliceerd op YouTube en natuurlijk ook van deze partij. Zie bijvoorbeeld de partij met commentaar van IM Alex Banzea.

Wie de gehele partij zonder commentaar wil naspelen kan op deze link klikken.

De arme Wojtaszek speelde naast Anish Giri ook de hoofdrol in de volgende fantastische partij die ook past bij het thema loper en paard. Dit gebeurde in de partij uit de tiende ronde.

De zwarte stand met het mooie pionnencentrum ziet er dreigend uit. Giri loste dat op door het loperpaar op te geven en de tegenstander een dubbelpion te bezorgen. Hij speelde 19. Lxb6. Later kon zwart die dubbelpion weer oplossen en er ontstond een eindspel met een paard tegen loper. Als gewone clubschaker zou je zeggen daar zit niet veel muziek meer in. Misschien zou je bij beperkte bedenktijd wel remise overeenkomen. Zo niet Giri.

Zie wat er gebeurde na de 41e zet van wit:

Er volgde nog: 41. .. Ta2 42. Td5 Ta6 43. Ph4 g6 44. h6 f4 45. g4 f3+ 46. Kg3 Tb6 47. Tcd7 Tb3 48. g5 Lb2 49. Txh7!

Zwart gaf op.

De eindstand verdient een diagram.

Na 49. .. Kxh7 had kunnen volgen 50. Td7+ Kg8 51. h7+ Kh8 52. Pxg6#

Klik hier om de gehele partij na te spelen.

Goed om je te realiseren dat een paard alle velden van het bord kan bereiken en beheersen. De loper kan maar de helft van de velden beheersen en bereiken.

Zo viel er vanuit de huiskamer veel te genieten. Maar je mist de sfeer. Zo’n ‘coronaproof’ ingerichte speelzaal heeft geen ambiance. Is toch heel wat anders dan al die spelers als haringen in een ton in een volle speelzaal.

Iedereen hoopt dat volgend jaar het schaakfeest weer zal zijn als vanouds. Maar op twee Nederlandse winnaars van de hoofdgroep zullen we nog wel even moeten wachten.

Wim Posthumus