Walter S. Tevis schreef behalve the Queen’s Gambit nog drie andere boeken waar een filmbewerking uit voortkwam. En één daarvan ook met een spel dat zich er niet voor leek te lenen om het spannend en verhalend in beeld te brengen: poolbiljart.
De film The Hustler uit 1961 met Paul Newman in de hoofdrol was een succes. Ik zag de film lang geleden en pas recent kwam ik erachter dat de auctor intellectualis van the Queen’s gambit ook die van The Hustler is.
Er lijkt verschil te zitten tussen de moraal van het ene en het andere verhaal, maar bij nadere beschouwing is dat toch niet het geval. In the Queen’s gambit weet Beth Harmon met haar talent door oefening en doorzetten het hoogste te bereiken. De hoofdpersoon van The Hustler, poolspeler Eddie Felson, gebruikt daarentegen zijn talent om er op goedkope en bedrieglijke manier beter van te worden. Maar in tegenstelling tot Beth loopt het met Eddie niet onverdeeld goed af. En zo brengt de schrijver in beide boeken tot uitdrukking dat je je talent goed moet gebruiken, alhoewel hij die boodschap er niet dik bovenop legt.
In de laatste gedrukte aflevering van Schaakmagazine is op de cover Eline Roebers te zien in een Beth Harmon pose. Niet zo’n gekke verwijzing als je net wereldkampioen bent geworden.
Maar Eline is niet de enige Nederlandse schaker die een zekere gelijkenis met een Walter S. Tevis personage vertoont. Een ‘Eddie’ hebben we namelijk ook.
Nee, ik ga geen naam noemen, maar ik zal hem wel beschrijven en als iemand de schoen past zullen we dat ongetwijfeld merken.
Ik ken hem al heel lang, hoewel kennen eigenlijk een te groot woord is.
Schoolschaken op de middelbare school, jaren zestig; daar begon het mee. Hij was al heel goed, maar wat opviel was dat hij steeds weer voor een andere school uitkwam. De oorzaak laat zich raden.
Ik trof hem voor het eerst op het schaakbord tijdens het jeugdkampioenschap van Rotterdam. Voor aanvang van de partij had hij me gemaand direct op te geven, want verliezen zou ik toch en dan zouden we tenminste nog een leuke biljartavond hebben. Dat was niet alleen verwarrend, maar ook intimiderend. Het was een tekenend voorval waarbij ik voor de eerste keer kennis maakte met zijn tactiek om verwarring te zaaien en in die verwarring zijn slag te slaan. Desondanks won ik.
Net als Eddie was en is hij talentvol. Hij voetbalde bij Xerxes en maakte onderdeel uit van het nationale jeugd volleybalteam, heb ik me laten vertellen. Een goede tafeltennisser, en op alle mogelijke spelterreinen een matador of dat nu biljarten, schaken, of backgammon is.
Rond kerstmis werd er voor de jeugd in de jaren zestig een schaaktoernooi en een tafeltennistoernooi in Rotterdam georganiseerd. Beide toernooien vonden in hetzelfde gebouw plaats. Tot mijn verbazing deed hij aan beide toernooien mee. Als hij moest tafeltennissen liet hij gewoon zijn klok lopen en dook hij weer op als hij zijn tafeltennispartijtje had gewonnen. Hij won beide toernooien.
Een beetje later zag ik hoe hij in het café niets vermoedende biljarters, schakers, dammers en andere spelletjes-spelers uitdaagde om geld, ronden lang verloor om uiteindelijk zogenaamd alles te riskeren voor een laatste allesbeslissende slag. En dan zette hij niet alleen al zijn geld maar ook al zijn talent en vaardigheden in en was de buit weldra binnen. Net zoals Eddie dat deed.
Hij is dat altijd blijven doen. Verwarring zaaien en daar gewiekst gebruik van maken. Daarvan doen legio verhalen de ronde.
Een lekke band oplopen en op de velg doorrijden naar Dieren, waar het open kampioenschap van Nederland werd gespeeld, en midden in het dorp zijn karretje bij opbod verkopen. Visumproblemen bij de grens met het IJzeren Gordijn oplossen door de verbaasde douanier om te kopen met zijn schoenen die hij ter plekke uittrok en op de balie legde. Tijdens vluggertoernooitjes partijen beslissen door met zijn pink ongemerkt een pion naar het promotieveld te sturen. Stukken omgooien en de klok indrukken. Er ontstond zo een keer een knokpartij toen zijn tegenstander zich niet alles liet welgevallen. Het zijn maar een paar voorbeelden.
En toen was hij ineens een topschaker die net als Beth Harmon alles in dienst stelde van zijn talent. Het duurde echter niet lang.
Al gauw liet de ‘hustler’ zich weer zien.
Succesvol aanvankelijk, althans aan de buitenkant. Zijn optreden in een TV-programma, in een rol die hem op het lijf geschreven was, maakte van hem een bekende Nederlander.
Niet veel later leek hij met al zijn bravoure in de problemen te zijn gekomen. Hij liet zich kort na elkaar in met mannen die gouden bergen beloofden, maar slechts zwendelaars waren. Toen de stofwolken waren opgetrokken bleek hij in het eerste geval aan de goede kant van een schimmig piramide spel gezeten te hebben, maar in het tweede geval was hij, bepaald niet karakteristiek, het schip ingegaan.
Als ik hem nu zie op zijn YouTube kanaal, dan is mijn indruk: in niets veranderd. Wat hij denkt en voelt kom je niet te weten, maar wel welk effect hij op jou, de kijker in dit geval, wil hebben.
Het mag misschien gek klinken, maar ik voel toch sympathie voor hem. Nog afgezien van zijn verdiensten voor het schaken.
Er is durf voor nodig om zo provocerend door het leven te gaan.
Wim Westerveld